Η ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Δεν μπορείς να διδάξεις τίποτα στον άνθρωπο. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τον βοηθήσεις να ανακαλύψει αυτό που έχει μέσα του. – Galileo Galilei.

Κατανοούμε τους άλλους μόνο στο ίδιο μέτρο στο οποίο κατανοούμε τον εαυτό μας. – Καρλ Γιούνγκ

Για ν’ ανεβείς στον Θεό, χρειάζεται να βυθιστείς μέσα σου. – Βίκτωρ Ουγκώ

Η συνείδηση του εαυτού είναι ένα υπέρτατο δώρο, ένας θησαυρός πολύτιμος όσο η ζωή. Είναι αυτό που μας καθιστά ανθρώπους. Irvin D. Yalom – Στον κήπο του Επίκουρου.

Μέχρι να κάνεις το ασυνείδητο συνειδητό, θα κατευθύνει την ζωή σου και θα το ονομάζεις μοίρα. – Καρλ Γιούνγκ

Κατά τον Πλούταρχο, ο οποίος υπήρξε ιερέας των Δελφών, το «Γνώθι Σ'αυτόν» που ήταν γραμμένο σε πολλά σημεία των Δελφικών ιερών,προερχόταν απ Άυτόν τον θεό Απόλλωνα, που δεν ήταν μόνο μάντης, αλλά και φιλόσοφος. Ο θεός του φωτός όχι μόνο δίνει απαντήσεις στα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής με τη βοήθεια των χρησμών, αλλά και δημιουργεί στη φιλοσοφική ψυχή το ερέθισμα να φτάσει στην αλήθεια, αρκεί η ψυχή να είναι σε θέση να ερευνήσει και να προσπαθήσει. Στον πρόναο του Ναού του Απόλλωνος, αναγράφονταν τα δύο περίφημα παραγγέλματα, " ΓΝΏΘΙ Σ' ΑΥΤΟΝ ", αριστερά και " ΜΗΔΈΝ ΆΓΑΝ ", δεξιά, ενώ στο κέντρο δέσποζε το ιερό γράμμα"Ε(Ι)".

Αυτό ακριβώς το γράμμα και η θρησκευτικό-φιλοσοφική του σημασία είναι το θέμα του βιβλίου του Πλούταρχου «Περί του ΕΙ εν Δελφοίς». Στο βιβλίο αυτό αναλύει διαφορετικές εξηγήσεις που δόθηκαν κατά καιρούς για το Ε του μαντείου των Δελφών.

Ο Λαμπρίας έλεγε ότι το Ε έχει αριθμητική αξία και συμβολίζει τον αριθμό 5 επειδή στην πραγματικότητα οι πρώτοι σοφοί ήταν 5 και όχι 7: ο Χίλων, ο Θαλής, ο Σόλων, Ο Βίας και ο Πιττακός. Οι άλλοι δύο, ο Κλεόβουλος και ο Περίανδρος δεν άξιζαν τον τίτλο του σοφού αφού τον απέκτησαν με πλάγια μέσα. Για τον λόγο αυτόν οι 5 πραγματικοί σοφοί αφιέρωσαν στους Δελφούς το Ε, για να γίνει γνωστό πόσοι ήταν οι αληθινοί σοφοί.

Ο Χαλδαίος είπε ότι το Ε αντιπροσωπεύει το δεύτερο στη σειρά από τα φωνήεντα, καθώς και την δεύτερη θέση κατέχει ο Ήλιος ( ο ήλιος και ο Απόλλωνας ταυτίζονται ) στην σειρά των πλανητών.

Ο ιερέας Νίκανδρος πίστευε ότι το γράμμα Ε με την προφορά του σαν ει, αντιπροσωπεύει τις ερωτήσεις αυτών που ζητούσαν χρησμό από το μαντείο, καθώς και την ευχή τους να πραγματοποιηθεί το αίτημα για το οποίο έκαναν την ερώτηση.

Για τον φίλο του Πλούταρχου τον Θέωνα, το Ε προφερόμενο και πάλι σαν ει αντιπροσώπευε το υποθετικό ει (εάν) και έχει να κάνει με τη δύναμη του συλλογισμού που διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα, τα οποία μπορούν να συλλάβουν την ύπαρξη των πραγμάτων όχι όμως και να συλλογιστούν πάνω σε αυτά.

Ο Εύστροφος θεωρεί ότι το Ε συμβολίζει τον αριθμό 5 καθώς η σπουδαιότητα του αριθμού αυτού για την ύπαρξη και την υπόσταση των πραγμάτων είναι καθοριστική.

Όμως κατά τη γνώμη μου η αληθινή λύση του προβλήματος δίνεται από τον Αμμώνιο ο οποίος πιστεύει ότι το γράμμα Ε αντιπροσωπεύει ήχο [ει], υποστηρίζει ότι το Ε συμβολίζει το β΄ενικό πρόσωπο ( = εί ) του ενεστώτα της οριστικής του ρήματος ειμί ( = είσαι, υπάρχεις ). Πρόκειται για έναν χαιρετισμό αντάξιο προς ένα θεό. Σε αυτόν τον χαιρετισμό ο Απόλλωνας απαντά με το ΓΝΏΘΙ Σ' ΑΥΤΟΝ.

Ο Αμμώνιος μας λέει λοιπόν ότι για να μπορέσουμε να αποδεχθούμε τη Θεότητα, πρέπει πρώτα να ερευνήσουμε, να γνωρίσουμε και να καταλάβουμε τον αληθινό εαυτό μας και με τον τρόπο αυτό μπορούμε να χαιρετήσουμε τη Θεότητα η οποία βρίσκεται πάντοτε μέσα μας.

Το «γνώθι σαυτόν» παραλήφθηκε από τους σοφούς και τους μύστες και προβαλλόταν ως πρωταρχικός όρος αυτο-ενδοσκόπησης, αυτοκάθαρσης, προσπάθειας πνευματικής ανόδου και ηθικής τελειοποίησης. Ο Χείλων όταν ρωτήθηκε : Τι το χαλεπώτατον; ( το δυσκολότερο ) απάντησε : « το γιγνώσκειν εαυτόν».

Ανάμεσα στους σοφούς που έθεσαν την αυτογνωσία στο κέντρο της φιλοσοφίας τους προεξέχει η μορφή του Σωκράτη.Ο Σωκράτης είναι ο φιλόσοφος του Ανθρώπου επειδή (όπως είπε ο Κικέρων) "κατέβασε την φιλοσοφία από τον ουρανό στην γή". Ενώ οι πριν από αυτόν προσωκρατικοί φιλόσοφοι είχαν γυρισμένα τα μάτια τους στο στερέωμα και τα στοιχεία της φύσης, ο Σωκράτης κήρυξε πως μια τέτοια γνώση είναι άχρηστη. Το μόνο πράγμα που μπορεί και πρέπει να ενδιαφέρει τον άνθρωπο, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος- αυτό το όν που είναι τόσο κοντά του και όμως τόσο ανεξιχνίαστο.

Υπάρχει ένας πολύ διδακτικός σχετικός μύθος που τον συναντάμε σε διάφορες εκδοχές και έχει πολλά κοινά με την πτώση των πρωτοπλάστων :

Κάποτε, βαθιά μέσα στο χρόνο, όλοι οι άνθρωποι μετείχαν τού Θείου. Αλίμονο, καταχράστηκαν σε τέτοιο βαθμό την θεία δύναμή τους, που ο σπουδαιότερος των Θεών αποφάσισε να τους αφαιρέσει την θεία φύση τους και να την κρύψει σ' ένα μέρος, όπου θα τους ήταν αδύνατο να την ξαναβρούν και να την βεβηλώσουν. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν τώρα να βρεθεί μια σίγουρη κρυψώνα.

Οι Θεοί που συγκεντρώθηκαν για να λύσουν αυτό το πρόβλημα, πρότειναν το εξής: "Να θάψουμε τη θεότητα του ανθρώπου μέσα στη γη". Αλλά ο Brahma απάντησε: "Όχι, αυτό δεν αρκεί, γιατί ο άνθρωπος θα σκάψει και θα τη βρει".

Τότε οι Θεοί πρότειναν: "Αφού είναι έτσι, ας τη ρίξουμε στα βάθη των ωκεανών". Αλλά ο Brahma απάντησε: "Όχι, γιατί αργά ή γρήγορα ο άνθρωπος θα εξερευνήσει τους βυθούς όλων των ωκεανών και είμαι σίγουρος πως μια μέρα θα τη βρει και θα τη φέρει στην επιφάνεια".

Στη συνέχεια πρότειναν : «Να την κρύψουμε στα πέρατα του Ουρανού». Όχι, είπε πάλι ο Μέγιστος των Θεός, γιατί ο άνθρωπος κάποια εποχή θα καταφέρει να ταξιδέψει στους μακρινούς γαλαξίες και θα την ανακαλύψει».

Μετά από αυτό οι Θεοί δεν είχαν πια τι να προτείνουν. "Δεν ξέρουμε που να την κρύψουμε γιατί δε νομίζουμε να υπάρχει μέρος στη γη ή στη θάλασσα ή στον ουρανό απροσπέλαστο από τον άνθρωπο".

Τελικά ο Brahma κούνησε το κεφάλι και είπε: "Ξέρω τι θα κάνουμε με τη θεότητα του ανθρώπου. Θα την κρύψουμε όσο γίνεται πιο βαθιά μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί είναι το μόνο μέρος που δε θα σκεφτεί ποτέ να την ψάξει".

Από τότε, και έτσι τελειώνει ο θρύλος, ο άνθρωπος κάνει το γύρο της γης, εξερευνά το διάστημα, αναρριχάται, καταδύεται και σκάβει μάταια, ψάχνοντας για κάτι που βρίσκεται μέσα του.

Η λέξη Αλήθεια (άνευ -Λήθης) σημαίνει να μην ξεχνούμε, να έχουμε αυτοενθύμηση. Η Λήθη αυτή σχετίζεται με την άγνοια της θείας μας προέλευσης και του τελικού μας σκοπού, που είναι η επάνοδος στην θεϊκή μονάδα. Η κατανόηση του θείου πεδίου με το οποίο ο κάθε ένας από εμάς συνδέεται, είναι ο αληθινός τελικός σκοπός της ενσαρκώσεως μας, κατά τους μύστες. Σοφία είναι να νικήσουμε τον κατώτερο εαυτό μας, ενώ άγνοια να νικηθούμε από αυτόν, μας λέει ο Σωκράτης. Ο Σωκράτης αγωνίστηκε να υψώσει τους ανθρώπους στο καθαρά πνευματικό επίπεδο, για να θεαστούν την αιώνια ομορφιά των αρχετυπικών Ιδεών. Η συνείδηση έλεγε, μας μυεί σε μιαν αλήθεια που δίνει νόημα σε ό,τι βλέπουμε και κάνουμε. Βεβαίωνε πως αυτή ήταν η αποστολή του: να βοηθήσει κάθε άνθρωπο να " δεί " την αλήθεια που κλείνει μέσα του. Οδηγός σ'αυτή την προσπάθεια στάθηκε το " δαιμόνιόν " του , ο ανώτερος εαυτός, που τον απέτρεπε όταν κινδύνευε να βγεί από την σωστή πορεία. Η ουσία της σωκρατικής διδασκαλίας είναι η συνειδητοποίηση πως το "Αληθές" και το "Αγαθόν" είναι τα ταυτόσημα. Ο Σωκράτης δεν πίστευε πως η ανθρώπινη φύση είναι κακή ή πως έχει διαφθαρεί από κάποιο προπατορικό αμάρτημα. Γι' αυτόν, όπως και για όλους τους Έλληνες, το "Αγαθόν" είναι ν' ακολουθείς την Φύση. Και η Φύση είναι αχώριστη από την Λογική. Αν, πολύ συχνά γινόμαστε κακοί, αιτία είναι ότι αγνοούμε το καλό. Γιατί όταν ξέρουμε το καλό, αναγκαστικά κάνουμε καλό. Το "ουδείς εκών κακός" αυτή την έννοια έχει: οι άνθρωποι δρουν κακά, επειδή από άγνοια παίρνουν το κακό για αγαθό. Πέφτουν σε λάθη επειδή τους λείπει η γνώση. Και η γνώση είναι συνείδηση, η ακούραστη εξερεύνηση του εαυτού μας, η άρνηση να ενδώσουμε σε απατηλά φαινόμενα, η προσπάθεια ν' ανακαλύψουμε την ουσία της αρετής.

Στην γνώση αυτήν, στην αυτοσυνείδηση αυτήν, μόνο η σοφία, ο Λόγος, μπορεί να μας βοηθήσει. Και μόνο ο σοφός μπορεί να είναι μακάριος. Όχι αποκλειστικά σε μιαν "άλλη ζωή", αλλά και στην επίγεια ύπαρξη εδώ και τώρα.

Μπορούμε τώρα μετά από αυτή τη σύντομη αναδρομή στο παρελθόν να επιστρέψουμε στην σύγχρονη εποχή.

Τις τελευταίες δεκαετίες ζούμε εν μέσω μιας ραγδαίας τεχνολογικής μεταμόρφωσης με δραματικές κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι το ανθρώπινο γένος βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας του : για μερικούς βρισκόμαστε λίγο πριν την καταστροφή, ενώ για άλλους πλησιάζουμε στην ανατολή μιας νέας εποχής..Εάν αληθεύει τελικά, όπως το ευχόμαστε, ότι βρισκόμαστε στην απαρχή μιας νέας εποχής, αυτή θα είναι η εποχή της εσωτερικής αφύπνισης και της αυτογνωσίας.

Το διαζύγιο μεταξύ επιστήμης και τέχνης, φιλοσοφίας και μεταφυσικής, παρήγαγε τεράστια ανισορροπία στον σύγχρονο πολιτισμό. Τα αποτελέσματα αυτής της ασύμμετρης ανάπτυξης είναι εμφανή σε όλους μας. Είμαστε ο πιο ισχυρός πολιτισμός που υπήρξε ποτέ. Αλλά ως άτομα, είμαστε από τους πιό ανίσχυρους ανθρώπους που έζησαν ποτέ. Ο άνθρωπος βρέθηκε να χειρίζεται δυνάμεις πολύ ισχυρές και δυνητικά καταστροφικές, χωρίς την ανάλογη αύξηση της συνειδητότητας και της υπευθυνότητας.Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πέρα για πέρα προμηθεϊκοί. Πάντοτε όμως είχαν επίγνωση της ύβρεως.

Η ελπίδα επιβίωσης επάνω στον πλανήτη περνάει αναπόφευκτα μέσα από την αποκατάσταση της ανισορροπίας μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής ανάπτυξης.

Στην παγκοσμιοποιημένη ιστορική περίοδο που βιώνουμε, της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης και του υπερ-καταναλωτισμού, ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ούτε τον χρόνο, ούτε την απαραίτητη παιδεία για να ασχοληθεί με τον εσωτερικό του εαυτό του και τις πνευματικές του ανάγκες. Προδίδεται έτσι η ουσιαστική σημασία της λέξης άνθρωπος που, όπως φαίνεται και από την ετυμολογία ( άνω θρώσκω - βλέπω προς τα πάνω ), είναι εκτός από υλικό και πνευματικό όν. Μέσα στα πλαίσια της δυτικής κοσμικής ιδεολογίας, η πνευματικότητα κατέληξε να ταυτίζεται με τη στασιμότητα και την οπισθοδρομικότητα. Η κοσμική-φαουστική εσχατολογία, που χρησιμοποίησε την υλική πρόοδο ως μέσο για το φυσικό μετασχηματισμό του κόσμου, έφθασε να περιφρονεί απροκάλυπτα τις μη υλικές ανησυχίες του ανθρώπου. Αυτή η νοοτροπία μας εξώρισε από την αρμονική σχέση με το Οικοσύστημα, μας μετάλλαξε σε υπολογιστές, τυφλά εγωιστές και αλαζονικούς. Η παγκόσμια κρίση του σύγχρονου κοσμοειδώλου μας κάνει συχνά ακόμα πιό κλειστούς, πιό επιθετικούς. Θέλουμε να διαφυλάξουμε πάσει θυσία τα τοπικιστικά μικροσυμφέροντα, ξεχνώντας ότι τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες ριζοσπαστικές λύσεις.

Σήμερα, με την πτώχευση της γλώσσας και τον εκφυλισμό των εννοιών, «αυτογνωσία» σημαίνει γενικά στην καλύτερη περίπτωση την επίγνωση των αντιδράσεων του εαυτού. Είναι η γνώση που μπορεί να έχει ένα άτομο για τη συμπεριφορά του, τις στάσεις, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά του. Βασίζεται σ'αυτό που η ψυχολογία ονομάζει μετα-γνωσιακή ικανότητα και η γνωσιακή ψυχοθεραπεία το χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου.. Metacognition, λοιπόν κατά τους Αγγλοσάξονες, είναι η ικανότητα του γνωσιακού οργάνου να ενημερώνεται για τις ίδιες του τις λειτουργίες. Μια έλλειψη αυτής της ενδοσκοπικής ικανότητας σημαίνει ασυνειδησία. Σ' αυτήν την τελευταία περίπτωση η εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του είτε είναι προϊόν εξωτερικών προβολών και πληροφοριών που παθητικά απορρόφησε ( συχνά αντιφατικών ), είτε ένα φανταστικό κατασκεύασμα, αποτέλεσμα της δράσης διαφόρων μηχανισμών άμυνας, που περιγράφει η ψυχανάλυση όπως : η εκλογίκευση, η απώθηση, η εξιδανίκευση, η παλινδρόμιση, η μόνωση, η ενδοβολή και η αναδρομική αναίρεση.

Ανάλογη πτώχευση έχει υποστεί και ο όρος «Φιλοσοφία» τους τελευταίους αιώνες. Δεν είναι πλέον καθαρή εφαρμοσμένη Σοφία, που αποσκοπεί στην αποκάλυψη της Αλήθειας και στον Φωτισμός της πορείας του ανθρώπου προς την αυτογνωσία, την αυτοεκπλήρωση και την ευδαιμονία. Έχει καταντήσει ένα σύστημα, συχνά δυσνόητο από άδειες λέξεις, μια διανοητική γυμναστική για ελάχιστους ειδικούς λόγιους. Ο διαχωρισμός της γνώσης από τις αξίες ήταν ένα βαρυσήμαντο γεγονός στην πνευματική ιστορία της Δύσης. Στην ουσία δεν εξαφανίστηκαν τελείως οι αξίες αλλά αντικαταστάθηκαν και λειτουργούν υπόγεια, στο παρασκήνιο. Στην θέση των λαμπρών πνευματικών ηθικών συστημάτων τοποθετήθηκαν εκχυδαϊσμένες τεχνοκρατικές και ωφελιμιστικές «αξίες» που δημιούργησαν ένα τερατώδες σε συνέπειες κοσμοείδωλο, μια νέα δογματική σκέψη. Η πλειοψηφία της σύγχρονης επιστήμης έφθασε να αντιλαμβάνεται το σύμπαν σαν μία καλοκουρδισμένη άψυχη μηχανή που λειτουργεί με βάση κάποιους κανόνες, και σαν ένα συνονθύλευμα από βασικά δομικά στοιχεία. Φυσική συνέπεια αυτής της αντίληψης ήταν η αδίστακτη και αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών και ανθρώπινων πόρων και η σταδιακή καταστροφή του Οικοσυστήματος. Για τους αρχαίους πολιτισμούς ο κόσμος και η Γη μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός και έχει εκτός της υλικής και πνευματική υπόσταση. Όπως στο ανθρώπινο σώμα οι κινήσεις προέρχονται από την ψυχή που σκέπτεται και από την θέληση που ενεργεί, έτσι και στα μάτια της αρχαίας επιστήμης η ορατή τάξη του σύμπαντος ήταν η αντανάκλαση μιας αόρατης τάξης, των κοσμογονικών δηλαδή και πνευματικών μονάδων, βασιλείων και ειδών, που με συνεχή πορεία μέσα στην ύλη προκαλούν την εξέλίξη της ζωής. Δεν συμπέραινε την διάνοια από την ύλη, αλλά την ύλη από την διάνοια. Δεν γεννούσε το σύμπαν από τον τυφλό χορό των ατόμων , γεννούσε τα άτομα από τους παλμούς της παγκόσμιας ψυχής. Με μία λέξη προχωρούσε κατά κύκλους ομόκεντρους από το παγκόσμιο στο επιμέρους, από το αόρατο στο ορατό, από το καθαρό πνεύμα στην οργανωμένη υπόσταση, από το Θείο στο ανθρώπινο. Αυτό που μας συμβαίνει σήμερα όπως λέει ο Ν. Λώρενς, είναι ότι αιμορραγούμε από τις ρίζες, γιατί έχουμε αποκοπεί από την Γη, τον Ήλιο, και τα αστέρια, και η αγάπη είναι υποκρισία, γιατί άμοιρο μπουμπούκι, την ξεριζώσαμε από τον μίσχο της στο δένδρο της ζωής και περιμένουμε να εξακολουθήσει να ανθίζει στο πολιτισμένο βάζο μας..

Σε κάθε αρχαίο πολιτισμό υπήρχε ένα εσωτερικό σύστημα γνώσης του κόσμου που μας περιβάλει και των φυσικών δυνάμεων, αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης φύσης μας, που ονομαζόταν Σοφία. Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με την κατάκτηση της ονομάζονταν Σοφοί, και αργότερα από τον Πυθαγόρα Φιλόσοφοι. Ο Πυθαγόρας ονόμαζε φιλόσοφο, αυτόν που γνώριζε τις λειτουργίες τόσον της υλικής όσον και της πνευματικής φύσης, και δίδασκε στους μαθητές του να γνωρίζουν πραγματικά τις αλήθειες αυτές. Η Φιλοσοφία δεν ήταν -και δεν είναι- μια θεωρητική προσέγγιση του κόσμου, αλλά και ένας τρόπος ζωής. Οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται για να βγούμε από την παγκόσμια κρίση του δυτικού τεχνοκρατικού μοντέλου, δεν μπορούν να περιλαμβάνουν,συνεπώς, μόνον αλλαγές στην τεχνολογία, στην οικονομία και στην θεσμική οργάνωση της κοινωνίας , αλλά και στην ηθική, στη λογική και πάνω απ'όλα στη συνειδητότητά μας.

Η σημερινή κατάσταση του ανθρώπου, λόγω απαιδευσίας, μπορεί να αναπαρασταθεί άψογα από τον περίφημο μύθο του σπηλαίου που διηγείται ο Πλάτωνας, στην αρχή του έβδομου βιβλίου της Πολιτείας του.

Σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που έχει την είσοδό της ανοιγμένη στο φως, ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι από τα πόδια και τον τράχηλο.

Πίσω τους, ψηλά και σε απόσταση, υπάρχει φωτιά αναμμένη και στο ενδιάμεσο ένας δρόμος, κατά μήκος του οποίου βρίσκεται ένας μικρός τοίχος, όπως το παραπετάσματα στο κουκλοθέατρο (των θαυματοποιών). Πίσω απ΄ τον τοίχο περνούν άνθρωποι μεταφέροντας πάνω από το ύψος του κάθε λογής αντικείμενα, καθώς και ομοιώματα ανθρώπων και ζώων. Οι σκιές τους προβάλλονται χάρη στο φως της φωτιάς στο βάθος του σπηλαίου, το μοναδικό οπτικό πεδίο των δεσμωτών. Ανήμποροι να κινηθούν και περιοριζόμενοι στη φυσική τους όραση οι έγκλειστοι νομίζουν πως οι σκιές είναι τα ίδια τα αντικείμενα και ο αντίλλαλος από τις ομιλίες εκείνων που κινούνται πίσω από το τοιχίο, η φωνή των σκιών.

Ο κόσμος του σπηλαίου και όσα διαδραματίζονται εντός του είναι τόσο δεδομένος, ώστε να μη γεννά την παραμικρή αμφιβολία για το αν είναι αληθινός.

Καθηλωμένοι στην ίδια θέση οι έγκλειστοι βλέπουν μόνο σκιές και, ελλείψει άλλων ερεθισμάτων, θεωρούν αυτονόητη την αυθεντικότητά τους. Τα δεσμά τούς στερούν κάθε δυνατότητα κίνησης, αυτενέργειας και διεύρυνσης του οπτικού τους πεδίου. Προσωπική δράση δεν υφίσταται. Υπάρχει μόνον όρασης αλλά και αυτή δεν είναι άλλο από παθητική παρατήρηση των συμβάντων, αναντίρρητη αποδοχή των δεδομένων των αισθήσεων, άγνοια, πλάνη.

« Και αν κανείς ήθελεν επιχειρήσει να τους λύσει από τα δεσμά τους και να τους ανεβάσει, δεν θα ήσαν ικανοί να τον σκοτώσουν, αν μπορούσαν να τον πιάσουν στα χέρια τους; -Το δίχως άλλο ». Έχουμε πολλά θλιβερά ιστορικά παραδείγματα εν προκειμένω. Ο ίδιος ο Σωκράτης είχε τραγικό τέλος, επειδή εισήγαγε καινά δαιμόνια...

Η ανάβαση στον κόσμο του φωτός συνιστά μια πορεία, η οποία ξεκινώντας από μια αρνητική γνώση, από τη γνώση "του τι δεν είναι", απολήγει στην αυτογνωσία και την κοσμογνωσία. Ο κόσμος του σπηλαίου απεικονίζει την εμμονή της ψυχής στο αισθητόν, την υπερεκτίμησή του, την παντελή κυριαρχία των αισθήσεων και του επιθυμητικού τμήματός της επί του λογιστικού. Η προσκόλληση στο γίγνεσθαι επιφέρει ψυχική σύγχυση, νόσο ενώ η θέασις των όντων εσωτερική ισορροπία, την εναρμόνιση των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού μέρους της. Για τον Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό. Ακόμη κι αν δε βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος-ηγέτης που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία, κάθε άνθρωπος χωριστά θα επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το πολίτευμα της ψυχής του.

Ο πυρήνας του μύθου του σπηλαίου προτάθηκε ξανά, σε σύγχρονη εκδοχή, στην ταινία το Matrix (1999) των αδερφών Andy και Larry Wachowsky ( Γουατσόφσκυ ). Η ταινία, ως γνωστόν, περιγράφει ένα μέλλον στο οποίο ο κόσμος όπως τον ξέρουμε εμείς είναι ουσιαστικά το Matrix, μια εικονική πραγματικότητα που δημιουργήθηκε και συντηρείται από νοήμονες μηχανές προκειμένου να κατευνάσει, υποτάξει και εκμεταλλευτεί τον ανίδεο ανθρώπινο πληθυσμό ως πηγή ενέργειας (παραγωγής και κατανάλωσης, θα λέγαμε). Όπως στο μύθο του σπηλαίου, ο κόσμος του Μάτριξ (σπηλιά -ΜΗΤΡΑ- matrix), είναι ένας κόσμος παραισθήσεων. Οι άνθρωποι ζουν και κινούνται σε αυτόν, χωρίς να υποψιάζονται την πραγματική «ψεύτικη» κατάστασή του. Η ταινία αναφέρεται δήθεν στο μέλλον, για ευνόητους λόγους, ενώ περιγράφει γλαφυρά τη σύγχρονη κατάσταση της ανθρωπότητας. Στην πρώτη ταινία της σειράς , ο ήρωας ο Neo, διαλέγει το κόκκινο χάπι που του επιτρέπει να προχωρήσει στην αφύπνιση. Ο Σκοτεινός, όπως τον αποκαλούσαν Ηράκλετος δηλώνει χαρακτηριστικά :

« ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΞΥΠΝΗΤΟΥΣ. ΟΙ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ ΖΟΥΝ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟ ».

Ο Ηράκλειτος, «σκοτεινός φιλόσοφος»; Μήπως και δεν είναι έτσι τα πράγματα; Μήπως τυφλώνει το φως αυτούς που ζουν στις σκιές;

Όμως δεν θέλουν όλοι οι άνθρωποι να ξεφύγουν από το Μάτριξ ► (video 29).. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να αντικρούσουν την φοβερή πραγματικότητα. Θέλουν σαν το Σάιφερ να ζουν στον ψεύτικο κόσμο. Όταν τους δίνουν το «κόκκινο και το μπλέ χάπι», δεν επιλέγουν οι περισσότεροι το κόκκινο που θα τους οδηγήσει στο «ξύπνημα». Προτιμούν να μένουν στο όνειρο, παρά να αντιληφθούν το μέγεθος του εφιάλτη στον οποίο είναι έτσι κι αλλιώς μπλεγμένοι. Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κανένα να ξυπνήσει με το ζόρι. Αυτό όμως που έχουμε υποχρέωση είναι να καταστήσουμε εμφανή και προσβάσιμη την έξοδο από το τούνελ γι' αυτούς, που έχουν κουραστεί να ζούν στο όνειρο-εφιάλτη και η ψυχή τους είναι έτοιμη να ανθίσει στη συνειδητότητα. Δεν είναι χρήσιμο να περιμένουμε την έλευση του Νέου ( Νήο=New ) εκλεκτού για να μας σώσει από την μηχανικότητα, γιατί μόνο ο καθένας μπορεί, με τη δική του προσπάθεια και τη σχετική εξωτερική βοήθεια, να γίνει o σωτήρας του εαυτού του. Τα πράγματα όμως δεν είναι και τόσο ζωφερά. Αυτή είναι η μία πλευρά της Σελήνης, η σκοτεινή .Υπάρχει όμως και η άλλη που μας κάνει να είμαστε, υπό όρους, αισιόδοξοι.

Επιστρέφουν στις μέρες μας μερικά από τα ιδανικά των δεκαετιών του 60 και του 70, αλλά σε μια πιό συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη μορφή: ν' αλλάξουμε τον κόσμο, βέβαια, αλλά αρχίζοντας από τον εαυτό μας. Για να κατακτήσουμε τον κήπο της Εδέμ επί της γης πρέπει πρώτα ( ή παράλληλα) να εξασκηθούμε με τον εσωτερικό μας κήπο : γνωρίζοντάς τον σε βάθος, καθαρίζοντάς τον από τα αγριόχορτα και κάνοντας να ανθίσουν οι κρυφές μας ικανότητες.

Εκτός από τις παραδοσιακές φιλοσοφικές και μεταφυσικές σχολές, με την αυτογνωσία στην πιό ουσιαστική της μορφή ασχολούνται πλέον τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές πρωτοποριακές σχολές ψυχολογίας. Πολλές μέθοδοι αυτογνωσίας και αυτοανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού έχουν προταθεί από την ανερχόμενη ολιστική κουλτούρα. Οι περισσότερες θετικιστικές σχολές της Δυτικής ψυχολογίας βλέπουν ακόμα, κάθε μορφή θρησκείας και πνευματικότητας βασισμένη σε πρωτόγονες προλήψεις, σε παθολογικές παρεκκλίσεις ή σε ψευδαισθήσεις σχετικά με την πραγματικότητα που καλλιεργούνται από την οικογένεια, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

Ο Carl G. Jung είναι ο πρώτος μεγάλος γεφυροποιός της Δυτικής ψυχολογίας με την μεταφυσική. Εγκαταλείποντας τα νευτόνια πρότυπα ανέπτυξε μια σειρά αρχών που βρίσκονται σε συνάφεια με εκείνες της σύγχρονης φυσικής και της θεωρίας των συστημάτων. Η αρχή του συλλογικού ασυνειδήτου προϋποθέτει ένα σύνδεσμο ανάμεσα στο άτομο και την ανθρωπότητα ιδωμένη σαν σύνολο, που είναι ακατανόητος ως προς το μηχανιστικό πλαίσιο, αλλά συμπίπτει θαυμάσια με την άποψη των συστημάτων του νου. Στο συλλογικό ασυνείδητο ως αρχέτυπα ανευρίσκονται τα σύμβολα του εσωτερισμού, της αλχημείας, του γνωστικισμού και του αποκρυφισμού. Ο Jung θεώρησε την συγκριτική θρησκειολογία και μυθολογία ως μοναδικές πηγές πληροφοριών για το μαζικό ασυνείδητο και είδε την γνήσια πνευματικότητα σαν ένα αδιαχώριστο τμήμα της ανθρώπινης ψυχής. Υπερβαίνοντας το ορθολογιστικό πλαίσιο της Φροϋδικής ψυχανάλυσης εισήγαγε τον όρο " συγχρονικότητα ", αναφερόμενος στις αναιτιατές σχέσεις ανάμεσα στις συμβολικές εικόνες του εσωτερικού κόσμου και στα συμβάντα της εσωτερικής πραγματικότητας. Οι μυστικιστικές του τάσεις και οι εσωτερικές του ιδέες που έκαναν τον Jung να παραγνωριστεί κατά το παρελθόν, αρχίζουν τα τελευταία χρόνια να ασκούν μια συνεχώς αυξανόμενη επίδραση στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία.

Μαθητής του Γιούνγκ, που ανατράφηκε σε Θεοσοφικό περιβάλλον, ο ιταλός Ψυχίατρος Roberto Assagioli πέρασε από το συλλογικό ασυνείδητο στο συμπαντικό ασυνείδητο. Η εναλλακτική ολιστική μέθοδος που εισήγαγε, η ψυχοσύνθεση, στοχεύει στην αρμονική σύνθεση όλων των ανθρωπίνων στοιχείων ( φυσικό, συναισθηματικό, νοητικό και πνευματικό).

Ένα από τα ζωηρότερα κινήματα που ξεπήδησε σαν αντίδραση στον μηχανιστικό προσανατολισμό της ψυχολογικής σκέψης είναι η σχολή της ανθρωπιστικής ψυχολογίας, που ίδρυσε ο Abraham Maslow. O Maslow απέρριψε τη φροϋδική εικόνα του ανθρώπου υποταγμένη στα κατώτερα ένστικτα και κατηγόρησε τον Φρόϋντ ότι βάσισε τις θεωρίες του σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά πάνω στις εμπειρίες του με ψυχωτικά και νευρωτικά άτομα. Όπως ο Γιουνγκ έτσι και ο Μάσλοου στράφηκε με ενδιαφέρον προς την προσωπική ανάπτυξη, που ονόμασε " αυτοπραγμάτωση ". Ειδικά, μελέτησε άτομα που είχαν αυθόρμητες υπερβατικές ή κορυφαίες εμπειρίες, που τις θεώρησε σαν σημαντικές φάσεις για τη διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης. Η βαθύτερη ουσία της ανθρωπιστικής προσέγγισης είναι η αναγνώριση της ικανότητας του ανθρώπου να αναπτυχθεί αποκαλύπτοντας και καλλιεργώντας τις έμφυτες δυνάμεις του.

Με ανάλογο τρόπο οι " ομάδες επαφής " του Roger δεν είναι μόνο θεραπευτικές αλλά αποβλέπουν στην αυτοδιερεύνηση και στην προσωπική ανάπτυξη. Το σύνολο των νέων ανθρωπιστικών ρευμάτων στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, που πήρε το όνομα " Κίνημα του Ανθρώπινου Δυναμικού ", δίνει έμφαση στις πνευματικές, υπερβατικές και ολιστικές όψεις της αυτοπραγμάτωσης.

Ο Μάσλοου διέβλεψε προφητικά : «Πρέπει επίσης να παρατηρήσω ότι, κατά την γνώμη μου, η ανθρωπιστική ψυχολογία, η Τρίτη Δύναμη της ψυχολογίας, είναι παροδική., Είναι ένας πρόλογος σε μια Τέταρτη ψυχολογία ανώτερη, υπερ-προσωπική, υπερ-ανθρώπινη, επικεντρωμένη στο σύμπαν αντί στις ανάγκες και στα ανθρώπινα συμφέροντα, υπερβαίνουσα την ανθρώπινη κατάσταση, την ταυτότητα και την αυτοεκπλήρωση».

Δεν άργησε να γεννηθεί η υπερπροσωπική ψυχολογία , της οποίας προάγγελοι υπήρξαν τόσο ο Γιουνγκ, όσο και ο Ασσατζιόλι και ο Μάσλοου. Αυτή η επαναστατική ψυχολογία αναπτύσσεται έντονα στην Αμερική από τη δεκαετία του '70 (άσχετα αν στη χώρα μας είναι ελάχιστα γνωστή) και επεκτείνει τα όρια της μελέτης στα επίπεδα της συνείδησης που υπερβαίνουν τα όρια του προσωπικού εγώ και της συμβατικής λογικής.

Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του κλάδου είναι οι Stanislav Grof, Ken Wilber, Michael Washburn, Frances Vaughan, Roger Walsh, Stanley Krippner, Michael Murphy, Charles Tart, David Lukoff και Stuart Sovatsky.

Συμπερασματικά : οι μέθοδοι αυτογνωσίας, που δίνονται πλέον απλόχερα στις μέρες μας, είναι τρόποι αφύπνισης της συνείδησης του εαυτού, σε μια υπόσταση πλατύτερη από αυτό το πολύ περιορισμένο κέντρο που νιώθουμε σαν «εγώ». Ο άνθρωπος είναι ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο, ολόκληρη η ενέργεια του σύμπαντος συνειδητοποιεί τον εαυτό της. Η σημερινή κρίσιμη κατάσταση του πολιτισμού καθιστά την αυτογνωσία αναγκαία και όχι μια εκλεπτισμένη πολυτέλεια για λίγους. Η προσωπική σωτηρία είναι στις μέρες μας άρρηκτα συνδεδεμένη με την σωτηρία του συνόλου της ανθρωπότητας και του πλανήτη.

Σ' αυτούς που προβάλλουν διάφορες δικαιολογίες και καθυστερούν την είσοδό τους στην ατραπό της Αυτογνωσίας ο Επίκουρος τους απαντά :

« Ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς, ούτε πολύ αργά για να γνωρίσει κανείς την φιλοσοφία ».

Τι είναι αυτή η περίφημη πνευματική αναζήτηση; Ποιός είναι ο πνευματικός αναζητητής και πως αναζητεί; Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης η αναζήτηση της χαράς και της ευτυχίας σε συνδυασμό με την αποφυγή του πόνου και της δυστυχίας. Από την στιγμή όμως που αυτές οι δύο αντίθετες καταστάσεις είναι πλευρές του ίδιου νομίσματος , κάθε προσπάθεια διαχωρισμού τους είναι μάταιη και οδηγεί σε περισσότερη δυστυχία.

Είναι επίσης ίδιο του ανθρώπου η θέληση για νόημα. Όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι η ζωή τους δεν έχει κανένα νόημα , τότε βιώνουν ένα υπαρξιακό κενό, μιά υπαρξιακή απογοήτευση που συνοδεύεται από την αίσθηση της απομόνωσης από τη 'Ζωή' και την 'Πραγματικότητα' στο σύνολό της. Οι πιο πολλοί άνθρωποι για να καλύψουν το εσωτερικό τους κενό καταφεύγουν σε διάφορες αναπληρώσεις. Η θέληση για νόημα γίνεται τότε θέληση για δύναμη ή θέληση για ηδονή. Άλλοι πάλι δραπετεύουν σε όμορφες ανακουφιστικές θεωρίες , που δέχονται παθητικά αν όχι φανατικά. Αργά ή γρήγορα αυτές οι ψευδοαπαντήσεις στο βασικό ερώτημα για νόημα γίνονται αδιέξοδοι, που οδηγούν τον άνθρωπο στην ψυχική νόσο ή την αυτοκαταστροφή.

Ο άνθρωπος, που βρίσκει το θάρρος να αποδεχτεί την επώδυνη κατάσταση του υπαρξιακού ερωτήματος και να το αντιμετωπίσει αυθεντικά, ανυψώνεται πάνω από τους σωματικούς και ψυχικούς παράγοντες που τον καθορίζουν και εισέρχεται στο πνευματικό επίπεδο. Το αληθινό μονοπάτι απελευθέρωσης δεν προσπαθεί να απαλύνει τον πόνο, ούτε υπόσχεται δύναμη και επιτυχία. Αντίθετα, σκάβει αδίστακτα έως τα μύχια της ψυχής για να φέρει στην επιφάνεια το κρυμμένο μυστήριο του ανθρώπου.

Ο κόσμος του πνεύματος παρανοήθηκε συχνά σαν ένα αφηρημένο, υπερφυσικό επίπεδο, ξένο αν όχι ανταγωνιστικό προς την καθημερινή εμπειρία. Τίποτα πιο ψευδές.

'Πνευματικότητα' δεν σημαίνει να ασχολείσαι αποκλειστικά με τα πνευματικά θέματα, αφού το πνευματικό και το υλικό δε διαχωρίζονται αυστηρά. Για να αποκτήσεις πνευματικά βιώματα δεν είναι απαραίτητο να ξοδέψεις χρόνια στην μελέτη της θεολογίας, να αναχωρήσεις από τον κόσμο, να κάνεις διανοητικούς ακροβατισμούς , να αναπτύξεις παράξενα χαρίσματα . Ο πνευματικά ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν πάσχει από σοβαροφάνεια, δεν επιζητεί το σεβασμό και ούτε παρουσιάζεται ως αυθεντία . Αντίθετα, διακρίνεται από την χαρά, τον παιδικό αυθορμητισμό, την αθωότητα, την αγάπη αλλά και το χιούμορ. Όπως έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλντ : " Όποτε είμαι χαρούμενος είμαι καλός, όποτε όμως είμαι καλός σπάνια είμαι χαρούμενος ".

Οι πραγματικές πνευματικές εμπειρίες μας κάνουν πιό αθώους και όχι πολυμαθείς. Τα βαθύτερα προβλήματα δε λύνονται, αλλά διαλύονται σαν το χιόνι κάτω από τις ακτίνες του πνευματικού ήλιου. Kατά το παρελθόν, ο δρόμος προς την φώτιση περνούσε κυρίως μέσα από την άρνηση και την ασκητική. Σήμερα δίνεται έμφαση στην πλήρη αποδοχή της ανθρώπινης υπόστασης και στη μετουσίωση των φαινομενικών εμποδίων σε βοηθήματα. Η δυτική αντίληψη που ήθελε τον άνθρωπο να αντιπαλεύει συνέχεια την φύση, όχι μόνο τον αποξένωσε από αυτήν, αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό του.

Πνευματικότητα είναι μια βαθιά αίσθηση της εσωτερικής ελευθερίας, που στηρίζεται στην συνειδητοποίηση ότι το άτομο είναι ενωμένο και εναρμονισμένο με τη ζωή, με το Θεό ή με οτιδήποτε άλλο μπορεί να είναι αυτή η Αρχή. Είναι η συνειδητοποίηση, ότι αυτή η ένωση υπήρχε ανέκαθεν, ακόμη και αν δεν ήταν γνωστή και ότι τίποτε και κανείς στον κόσμο δεν μπορεί να την καταστρέψει .

Ο διακαής πόθος του ανθρώπου για την κατάκτηση της ευτυχίας βρίσκει την απάντησή του στο πνευματικό επίπεδο με την βίωση της μακαριότητας ή της ευδαιμονίας, που είναι η υπέρβαση της δυαδικότητας. Η κατάσταση της Νιρβάνα, ή της Φώτισης δεν είναι ασφαλώς όπως ισχυριζόταν ο Φρόιντ μια υποστροφή σε πρωτόγονη ή παιδαριώδη μορφή επίγνωσης. Στην Νιρβάνα εξακολουθούν να υπάρχουν οι επιλογές και οι αποφάσεις, όχι όμως και η αίσθηση της χωριστικότητας ενός 'εγώ που δρα'. Το απελευθερωμένο άτομο δε χάνει την ικανότητά του στο κοινωνικό παιχνίδι , αντίθετα, παίζει πολύ καλύτερα γιατί ξέρει ότι πρόκειται για παιχνίδι ! Μόλις υπερβεί το εγώ ,η συνείδηση δεν κατακλύζεται από πρωτόγονα χαρακτηριστικά, αλλά στην θέση του προβάλει η Ενόραση.

Οι κανόνες αυτογνωσίας είναι τρόποι αφύπνισης της συνείδησης του εαυτού, σαν μια υπόσταση πλατύτερη από αυτό το πολύ περιορισμένο κέντρο που νιώθουμε σαν 'εγώ'. Ο άνθρωπος είναι ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο, ολόκληρη η ενέργεια του σύμπαντος συνειδητοποιεί τον εαυτό της.

Αν η ίδια μας η φύση είναι μέρος της μιας και Οικουμενικής Αρχής ,τι νόημα έχει να μιλάμε τότε για μονοπάτια προς την αλήθεια ; Αν είμαι η Αρχή, τότε οποιαδήποτε προσπάθεια να το δεχτώ ή να ξεφύγω από αυτήν με οδηγεί σε φαύλο κύκλο. Και όπως λέει ο Λάο Τσε στο Τάο τε Κίνγκ :

"Αν το γυρέψεις το χάνεις

Δεν μπορείς να το αγγίξεις

Ούτε να το ξεφορτωθείς

Εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτε

Κι αυτό συνεχίζει με το δικό του τρόπο"

Η συνειδητοποίηση της Αλήθειας δεν είναι αποτέλεσμα μηχανικής δραστηριότητας, αλλά γεγονός που απορρέει από την Αυτοενθύμηση. Η δράση έγκειται στην αποκάλυψη της Γνώσης και όχι στην κατάκτησή της. Αυτό που ονομάζουμε Αυτογνωσία, κατά παράδοξο τρόπο, δεν είναι η Γνώση του Πραγματικού Εαυτού, αλλά η μελέτη των οχημάτων και των λειτουργιών του που από άγνοια ταυτίζονται συχνά με την αληθινή μας Υπόσταση. Ο Εαυτός δεν είναι ποτέ το παρατηρούμενο, αλλά η καθαρή παρατήρηση. Το μυστήριο της Ουσίας μας θα παραμείνει πάντα μυστήριο, που μπορεί να βιωθεί, αλλά όχι να περιγραφεί και να αναλυθεί. Η ολική αποστασιοποιημένη αποδοχή αυτού που είμαστε κάθε στιγμή και η εγκατάλειψη της άκαρπης προσπάθειας να γίνουμε κάτι άλλο στο μέλλον, οδηγούν με ασφάλεια και φυσικότητα στην ανακούφιση από την αυτοένταση και στην Απελευθέρωση.Τα διάφορα πνευματικά μονοπάτια συνεπώς, είναι το μέσον, τα 'τεχνάσματα αφύπνισης' από το κοσμικό όνειρο και δεν πρέπει να μετατρέπονται σε μαγικά είδωλα εφησυχασμού και λατρείας.

Όταν μια παράδοση γίνεται όλο και πιο αξιοσέβαστη με το πέρασμα του χρόνου, οι παλιοί δάσκαλοι και οι σοφοί ανυψώνονται σε υπερανθρώπινο επίπεδο κι έτσι το ιδανικό της απελευθέρωσης γίνεται πιο απόμακρο.

Ο πνευματικός δρόμος της καινούργιας εποχής πετάει πάνω από τον εκφυλισμό των μεθόδων απελευθέρωσης σε κοινωνικούς θεσμούς και παίρνει ξανά τη θέση που του αρμόζει σαν κριτική πολιτισμού. Γίνεται μια διαρκής επανάσταση χωρίς ίχνος βίας, που αποκαλύπτει στον άνθρωπο την ουσία, μια και αιώνια, πίσω από την πολυπλοκότητα των μορφών και το παιχνίδι των αντιθέσεων.

Ο πνευματικός δρόμος που ταιριάζει στον κάθε άνθρωπο είναι διαφορετικός.Σχετικά με την επιλογή του πνευματικού δρόμου αφύπνισης οαναφέρει στη διδασκαλία του Δον Χουάν : Castaneda

"Κάθε δρόμος είναι μονάχα ένας δρόμος, και δεν είναι ντροπή ούτε για σένα ούτε για τους άλλους να τον εγκαταλείψεις κάποια στιγμή, αν έτσι σου υπαγορεύει η καρδιά σου. Κοίταξε κάθε δρόμο με προσοχή και επιφυλακτικότητα. Δοκίμασέ τον όσες φορές κρίνεις εσύ πως είναι απαραίτητο. Σκέψου και διαλογίσου επάνω σ' αυτόν. Και ύστερα, θέσε στον εαυτό σου ένα και μόνο ερώτημα : Έχει αυτός ο δρόμος καρδιά ; Αν έχει, είναι καλός, αν δεν έχει, είναι άχρηστος".

Μέχρι πρότινος η πνευματική αναζήτηση ήταν αποκλειστικό αντικείμενο ενασχόλησης της μεταφυσικής φιλοσοφίας και των διαφόρων εσωτερικών συστημάτων Ανατολικής κυρίως προέλευσης. Σήμερα υπάρχει εν εξελίξει στην Δύση η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης συστηματικής και εμπειρικά δομημένης γενικής ψυχολογίας, που περιλαμβάνει και τα ύψη της ανθρώπινης φύσης. Το ανθρωπιστικό πρότυπο της ψυχικής υγείας δεν είναι ο μέσος νευρωτικά προσαρμοσμένος άνθρωπος, αλλά ο ολοκληρωμένος, αυτοπραγματωμένος ή εξατομικευμένος άνθρωπος . Ο άνθρωπος αυτός δηλαδή, που έχει ενεργοποιήσει και αναπτύξει όλες τις ικανότητές του σε μέγιστο βαθμό, έχει κατανοήσει και αποδεχτεί τον εαυτό του και έχει εναρμονιστεί με τον κόσμο. Οι νευρώσεις είναι προϊόν απομόνωσης και μη έκφρασης του πραγματικού εαυτού. Κατά τον From, υγιής κοινωνικός τύπος είναι μόνο αυτός της παραγωγικής αγάπης, ο οποίος όμως είναι πολύ σπάνιος και δημιουργείται μέσα από μια διαλεκτική σχέση του ατόμου με την κοινωνία.

Ο Καρλ Γιουνγκ πρώτος αναγνώρισε το όφελος της ψυχολογίας από την Ανατολική φιλοσοφία και γιαυτό κατηγορήθηκε για μυστικισμό και έλλειψη αυστηρά επιστημονικής μεθόδου. Τέτοιου είδους κατηγορίες ωστόσο, στηρίζονται στην άγνοια του πραγματικού χαρακτήρα της Ανατολικής φιλοσοφίας, που δεν πρέπει να συγχέεται με τα Ανατολικά θρησκευτικά συστήματα. Στην πραγματικότητα είναι λάθος να μιλάμε για 'Ανατολική φιλοσοφία' , γιατί σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για φιλοσοφία, όπως εμείς σήμερα την εννοούμε. Ουσιαστικά, δεν είναι ούτε θεωρητική ούτε ακαδημαϊκή. Είναι εμπειρική και πρακτική και πλησιάζει πιο πολύ την ψυχολογία απ'ότι τη φιλοσοφία.

Όπως υποστηρίζει ο Maslow, αυτό που χρειάζεται η επιστήμη σήμερα για να είναι αρωγός στην ολοκλήρωση του ανθρώπου, είναι η διεύρυνση και η εμβάθυνση της φύσης της, των στόχων και των μεθόδων της. Δεν χρειάζεται η επιστήμη να παραιτείται από τα προβλήματα της αγάπης, της δημιουργικότητας, της αξίας, της ομορφιάς, της φαντασίας, της ηθικής και της χαράς, αφήνοντάς τα αυτά ολοκληρωτικά σε 'μη επιστήμονες', σε ποιητές, προφήτες, ιερείς, δραματουρ-γούς και καλλιτέχνες. Οι κλασικές απρόσωπες μέθοδοι δεν αποδίδουν γι αυτή την καινούργια προσωπική επιστήμη. Ο σεβασμός του λογικού και του λεκτικού σαν τη μοναδική γλώσσα της αλήθειας, μας αναστέλλει στην απαραίτητη μελέτη του μη λογικού, του ποιητικού, του μυθικού.

Η επιστήμη δεν πρέπει να αυτοπεριοριστεί σε μετρήσεις και ποσοτικές αναλύσεις. Ένα είδος ποιοτικής γνώσης μπορεί να είναι επιστημονικό αρκεί να εξασφαλίζει δύο προϋποθέσεις: να βασίζεται πάνω στη συστηματική παρατήρηση και να εκφράζεται με ένα συνεκτικό και συνεπές πλέγμα εννοιών που να συνδέουν τα παρατηρούμενα στοιχεία.

Ξεπερνώντας τις παρωπίδες του στενού επιστημονισμού του 19ου αιώνα, η Ανθρωπιστική Ψυχολογία μπορεί να αποτελέσει μια αληθινή επανάσταση, προσφέροντας νέους τρόπους αντίληψης και σκέψης, νέες εικόνες του ανθρώπου και της κοινωνίας, νέες συλλήψεις της ηθικής και των αξιών, νέες κατευθύνσεις για να κινηθεί κανείς. Από την άλλη πλευρά, πολλά ευαίσθητα άτομα, ειδικά καλλιτέχνες, φοβούνται ότι η επιστήμη κηλιδώνει και υποβιβάζει, ότι διαλύει τα πράγματα αντί να τα ενώνει, σκοτώνοντας μάλλον παρά δημιουργώντας. Τίποτα από αυτά δεν είναι απαραίτητο.

Οι νέες αυτές εξελίξεις, προϊόν ωρίμανσης της Δυτικής σκέψης, σε σύμπνοια και όχι ανταγωνισμό με την Ανατολική, μπορούν να προσφέρουν επιτέλους αποτελεσματική ικανοποίηση στον 'ματαιωμένο ιδεαλισμό' πολλών απεγνωσμένων ανθρώπων, ειδικά νέων, σε αναζήτηση νοήματος και κατεύθυνσης. Χρειαζόμαστε μια σύνθεση Ανατολής και Δύσης , επιστήμης και θρησκείας , διάνοιας και διαίσθησης , κεφαλής και καρδιάς. Μόνο αυτή η αρμονία μπορεί να δώσει πνοή στον καινούργιο άνθρωπο, στην καινούργια ανθρωπότητα, που θα έχει τα πόδια γερά ριζωμένα στην γη και τα μάτια στραμμένα στον ουρανό.

Η μετάβαση στην νέα πνευματική άνθιση δεν είναι δυστυχώς απρόσκοπτη. Στην χώρα που γεννήθηκε και δοξάστηκε η ελεύθερη πνευματική έκφραση, ορισμένοι φανατικοί κύκλοι προσπαθούν να σπείρουν το φόβο με τη συστηματική παραπληροφόρηση. Σκοπός μας, όπως έλεγε ο Πλάτων στην 'Πολιτεία', δεν είναι να φιλονικούμε μαζί τους, αλλά να διαλύσουμε την όποια κακή και παραπλανητική υπόληψη καλλιεργείται για τους σύγχρονους αναζητητές της αλήθειας. (<< ...να τους δώσεις να καταλάβουν ποιούς εσύ εννοείς 'φιλοσόφους' και να καθορίσεις τον αληθινό τους χαρακτήρα καθώς και το πραγματικό τους έργο δια να μη νομίζουν, ότι μιλάς δι' εκείνους τους φιλοσόφους που φαντάζονται αυτοί ...; . .γιατί πως μπορεί να τα έχει κανείς με έναν άνθρωπο που δεν θέλει ποτέ το κακό η να φθονεί έναν που δεν είναι φθονερός , αλλά άχολος και ήμερος ; ...>>.)

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αν θέλουν να συμβάλλουν στη βελτίωση του πνευματικού και πολιτιστικού μας επιπέδου, δεν πρέπει να παρασύρονται εύκολα από την τακτική του εντυπωσιασμού, αλλά να υιοθετήσουν μια νέα επαγγελματική ηθική, βασισμένη στην αντικειμενική αναζήτηση και προβολή του δημιουργικού και του εποικοδομητικού. Η ιστορία διδάσκει, ότι η παρακμή και η αποσύνθεση ενός πολιτισμού επέρχεται όταν αυτός σκληραίνει υπερβολικά, περιορίζοντας την ελευθερία στη σκέψη και την έκφραση, γεγονός που του απαγορεύει να ανταποκριθεί στην πρόκληση των νέων συνθηκών.

Στις αρχές της τρίτης χιλιετίας, είμαστε μάρτυρες μιας κοσμοϊστορικής μετάλλαξης σε παγκόσμια κλίμακα. Οι αφυπνισμένες πνευματικές δυνάμεις αναγνωρίζοντας την κοινή αποστολή τους, εξέρχονται επιτέλους από το περιθώριο της κοινωνικής ζωής και συνεργάζονται για να φωτίσουν την έξοδο από τη σύγχρονη κρίση.

H ANΑΓΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Όπως ένας οργανισμός αρρωσταίνει ή φυτοζωεί, όταν δε βρίσκει στο φυσικό περιβάλλον τις ουσίες που χρειάζεται για να συντηρηθεί και να ευδοκιμήσει, έτσι λιμοκτονούν ηθικά και οι νέοι που δε βρίσκουν μέσα στην παιδεία τα στοιχεία που θα θρέψουν το πνεύμα τους, για να δυναμώσει και να ακτινοβολήσει. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι προσανατολισμένο στην απομνημόνευση πληροφοριών και αυτή αποτελεί τελικά το κατ'εξοχήν κριτήριο αξιολόγησης μεταξύ των μαθητών. Η παιδεία σήμερα, αντιμετωπίζεται ως επένδυση για μελλοντικά οικονομικά οφέλη και λιγότερο σαν χαρά της γνώσης, περιπέτεια της μάθησης. Από τροφό του πνεύματος η παιδεία μετατρέπεται σε δυνάστη. Με επι-βαλλόμενη κλίμακα αξιών, με κάθε λογής κανόνες, παραγγέλματα και κηρύγματα χτίζεται ένα καλά περιχαρακωμένο φρούριο, μέσα στο οποίο επιδιώκεται να φυλακιστεί το πνεύμα των νέων. Οι νέοι βλέπουν παντού κλούβες, κλουβιά και κλούβια ιδανικά, από τα οποία προσπαθούν με κάθε ευκαιρία να αποδράσουν.

Συνεχώς αυξάνεται στο Δυτικό κόσμο η παρέκκλιση των νέων, συχνά παραβατική και αυτοκαταστροφική, οι οποίοι δεν μπορούν να δημιουργήσουν νέα υγιή συστήματα ταύτισης ούτε να ενσωματωθούν στα παλιά και φθαρμένα. Οι παρεκτροπές είναι ωθήσεις στα πολιτισμικά άκρα, που εντάσσονται στην ανίχνευση και διερεύνηση κάποιου νοήματος. Οι τάσεις αυτές, παρά τις ακραίες συχνά εκδηλώσεις, εμπεριέχουν εμβρυϊκές μορφές ηθικών πεποιθήσεων, που κάτω από σωστή καθοδήγηση μπορούν να ενεργοποιηθούν θετικά.

Σύμφωνα με την διακήρυξη του Osho Rajneesh πάνω στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, αναγνωρίζεται πρωταρχική θέση στο δικαίωμα αναζήτησης της αλήθειας. Κανείς δε θα πρέπει να εξαναγκάζεται από τη νηπιακή ηλικία σε μια θρησκεία, σε μιά φιλοσοφία, σε μιά θεολογία, γιατί κατ'αυτόν τον τρόπο καταστρέφεται η ελευθερία της προσωπικής αναζήτησης. Κάθε άτομο πρέπει να βοηθιέται να στηρίζεται στον ίδιο τον εαυτό του, να είναι αρκετά δυνατό για να αμφιβάλλει, να είναι σχετικιστής με όλα τα πιστεύω του περιβάλλοντος. Δεν θα πρέπει να διδάσκεται τι είναι η αλήθεια, γιατί η αλήθεια δεν μπορεί να διδαχτεί, αλλά να βοηθιέται το άτομο να την αναζητήσει. Όπως ποιητικά αναφέρει ο Χαλίλ Γκιμπράν : << Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αποκαλύψει σε σας τίποτε άλλο, εκτός από εκείνο που βρίσκεται κιόλας μισοξύπνιο στην χαραυγή της γνώσης σας. Ο δάσκαλος δε δίνει από την σοφία του, αλλά μάλλον από την πίστη και την αγάπη του. Αν είναι πραγματικά σοφός, δε σας προσκαλεί να μπείτε στο σπίτι της σοφίας του, αλλά μάλλον σας οδηγεί στο κατώλι του δικού σας νου >>.

Για την αναζήτηση της αλήθειας κάθε εκπαιδευτικό σύστημα, από το νηπιαγωγείο έως το Πανεπιστήμιο, θα έπρεπε να εξασφαλίζει μια διαλογιστική ατμόσφαιρα. Ο διαλογισμός δεν ανήκει σε καμιά θρησκεία, δεν είναι ένα πιστεύω. Είναι καθαρή επιστήμη του Εσωτερικού Κόσμου. Να γνωρίσουμε στους νέους την σιωπή, την προσοχή, την αυτοπαρατήρηση, να μην ταυτίζονται με τις σκέψεις τους, αλλά με την συνειδητότητα. Είναι λυπηρό ότι ο κόσμος ξοδεύει το 1/3 της ζωής του σε σχολεία, Ινστιτούτα, Πανεπιστήμια, χωρίς να γνωρίζει άμεσα τίποτα το ουσιαστικό για τον εαυτό του. Διδάσκονται τα πάντα πάνω στον κόσμο και όμως ξεχνούν το πιό σημαντικό : την Αυτογνωσία !

Η έλλειψη ορθής πνευματικής αγωγής εγγυμονεί σοβαρό κίνδυνο για την Δημοκρατία, την Ελευθερία και την ευημερία της πολιτείας. Αυταρχισμός, μισαλλοδοξία και φανατισμός είναι συμφυή με την δογματική και ετερόφωτη εκπαίδευση, που μεταβάλλει τους νέους σε πειθήνια αγέλη ανώνυμων καταναλωτών.

Μέχρις ότου η πολιτεία αντιληφθεί την σπουδαιότητα της σωστής και ελεύθερης πνευματικής αγωγής των νέων, οι πνευματικοί άνθρωποι και οι ομάδες των αναζητητών πρέπει να οργανώνουν ειδικά σεμινάρια για νέους, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους.

Ποιός είμαι ;

Στην προσπάθεια να απαντήσουμε στο αιώνιο αυτό ερώτημα, συνήθως ξεκινάμε με τα πιο απτά εξωτερικά στοιχεία μας : φύλο, ονοματεπώνυμο, εθνικότητα, ράτσα, ηλικία, σωματικά χαρακτηριστικά κ.λ.π., για να προχωρήσουμε σε πιο εσωτε-ρικά, όπως προσωπικότητα, διανοητική και συναισθηματική νοημοσύνη, μόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση, δεξιότητες, ενδιαφέροντα,πεποιθήσεις, μνήμες, φιλοδοξίες και άλλα.

Οι περισσότεροι περιορίζονται σ'αυτά τα δύο επίπεδα γνώσης του εαυτού, με τα οποία και ταυτίζονται. Γι' αυτούς δεν έχει νόημα η αναζήτηση κάποιας βαθύτερης υπόστασης...

Υπάρχουν όμως και άλλοι, που δεν ικανοποιούνται από αυτές τις επιδερμικές απαντήσεις, γιατί νιώθουν τα σκιρτήματα κάποιου βαθύτερου εαυτού, κάτω από το προσωπείο που φορούν. Μπορούν να καταφύγουν σε έτοιμες απαντήσεις : επιστημονικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές και μεταφυσικές. Θα βρεθούν τότε μπροστά σε μια πληθώρα πολύπλοκων και συχνά αντικρουόμενων θεωριών, που θα τους δημιουργήσουν μεγαλύτερη σύγχιση.

Ποιός είναι τότε ο Δρόμος γι' αυτόν που εξακολουθεί να επιζητεί μια αυθεντική, άμεση και αναμφισβήτητη απάντηση;

Γνωρίζουμε τον κόσμο με τις αισθήσεις μας. Βασιζόμαστε επάνω τους για να διακρίνουμε το φωτεινό από το σκοτεινό, το ζεστό από το κρύο. Οι αισθήσεις μας γεννούν συναισθήματα ευχαρίστησης , δυσαρέσκειας, μέσα από τις αισθήσεις παίρνουμε τα πρώτα μαθήματα πόνου, όταν εξερευνούμε τον κόσμο και σκοντάφτουμε.

Τα συναισθήματα στην παιδική ηλικία τα ονομάζουν οι άλλοι, οι γονείς και το περιβάλλον. Αφορούν τον τρόπο, που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα , που μαθαίνουμε να διαβάζουμε τον θυμό, την δυσαρέσκεια, την λύπη, την οργή. Ορισμένα από αυτά τα συναισθήματα τα απωθούμε και μαζί τους ολόκληρα μέρη της εμπειρίας μας. Μολονότι για αυτές τις εμπειρίες μας δεν θέλουμε να ξέρουμε τίποτα, τα κρυμμένα συναισθήματα εξακολουθούν να επηρεάζουν την ζωή μας ιδιαίτερα όταν υπάρχουν συγκρούσεις.

Η αυτογνωσία ως σκοπός.

Η αυτογνωσία έχει ένα ορισμό και πολλές έννοιες. Το < γνώθι σ'αυτόν > του Σωκράτη είναι θα λέγαμε μια κυκλική ερμηνεία ενός ορισμού. Η αυτογνωσία είναι ο σκοπός και ταυτόχρονα η διαδικασία.

Στη σημερινή εποχή με τον όρο αυτογνωσία αναζητούμε ένα νόημα ζωής. Είμαστε έτσι, συμπεριφερόμαστε κατά αυτόν τον τρόπο, βιώνουμε αυτά τα συναισθήματα, παίρνουμε τις συγκεκριμένες αποφάσεις. Πολλές φορές σε στιγμές αναλογισμού αναρωτιόμαστε <Τι νόημα έχει αυτό για εμένα;>. Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση μπορεί να είναι η αρχή μιας πορείας, που θα οδηγήσει στην γνωριμία του εαυτού μας.

Η διαδικασία τής Aυτογνωσίας.

Πολλοί λίγοι άνθρωποι όταν είναι ευτυχισμένοι επιζητούν την αυτογνωσία. Η ευτυχία είναι ισορροπία και για τους ανθρώπους είναι πλήρης νοήματος. Στην σκέψη μας , η ευτυχία μας αξίζει. Είμαστε καλοί, αισθανόμαστε όμορφα και δεν υπάρχει λόγος να αναζητήσουμε άλλο νόημα από αυτό που βιώνουμε.

Όταν όμως αισθανόμαστε ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά, ότι κάνουμε τα ίδια λάθη του παρελθόντος, ότι οι επιλογές μας οδηγούνται σε αδιέξοδα, σταματάμε και γυρίζουμε στον εαυτό μας. Είναι τότε η στιγμή μας για εμπρός ή για πίσω.

Η διαδικασία της αυτογνωσίας είναι η αργή πρόοδος, που μαθαίνουμε να ακούμε τον εαυτό μας. Να αρχίζουμε να δεχόμαστε την επικοινωνία με ό,τι υπάρχει μέσα μας. Να δεχόμαστε και να συνειδητοποιούμε τον θυμό μας και τον φόβο μας, την οργή και την απέχθεια μας. Όταν μαθαίνουμε να αφουγκραζόμαστε τον εαυτό μας, τον αποδεχόμαστε, άσχετα εάν επιθυμούμε να τον αλλάξουμε. Η μεγαλύτερη αποδοχή του εαυτού οδηγεί σε λιγότερες άμυνες, πιο ειλικρινείς σχέσεις και μεγαλύτερη ελευθερία.

Η ζωή αποκτά διαφορετικά νοήματα ανάλογα με τις εμπειρίες, στις οποίες δίνεται τώρα χώρος αφομοίωσης και ενσωμά-τωσης στον εαυτό. Δεν απορρίπτουμε τις νέες εμπειρίες και ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε και να ζήσουμε μια πιο πλούσια ζωή . Την δική μας, όπως εμείς την θέλουμε.

Η ΑΥΤΟΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Υπάρχουν , θεωρητικά τουλάχιστον, πολλά μονοπάτια που οδηγούν στην Αλήθεια. Πρακτικά όμως, υπάρχει μόνο ένα : το μονοπάτι της εμπειρικής γνώσης. Ο ορισμός για την εμπειρική γνώση μπορεί να διατυπωθεί ως η συνεχής μελέτη και παρατήρηση τών αντιδράσεων του εαυτού, καθώς και η ανακάλυψη των αιτιών αυτών των αντιδράσεων. Αυτή η διεργασία, από ένα σημείο και μετά, συμβαίνει ανά πάσα στιγμή, όσο κι αν αυτό ακούγεται ακατόρθωτο. Όταν ο άνθρωπος συνεχίζει την μέθοδο της αυτοπαρατήρησης απελευθερώνεται σταδιακά από τα εμπόδια που δεν του επιτρέπουν να εκφράσει τον πραγματικό εαυτό του. Εναρμονίζει την συνειδητότητά του με δυνάμεις που γίνονται άμεσα αντιληπτές.

Εάν είναι τόσο απλό γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι δεν "παρατηρούν" ; Γιατί η συνείδησή τους κοιμάται και ονειρεύεται. Όπως λέει ο Ηράκλειτος :

« Ξεχνούν και δεν προσέχουν ότι συμβαίνει γύρω τους, στον ξύπνιο τους οι άνθρωποι, όπως στον ύπνο τους. Οι ανόητοι, αν και ακούν είναι σαν τους κουφούς : σ' αυτούς ταιριάζει το γνωμικό πως και παρόντες απουσιάζουν. Δεν πρέπει να μιλά κανένας και να πράττει σαν να είναι κοιμισμένος. Ένας και κοινός είναι ο κόσμος για τους ξυπνητούς. Οι κοιμισμένοι ζουν ο καθένας στον δικό του κόσμο. Θάνατος είναι ότι βλέπουμε στον ξύπνιο μας και όνειρα ότι βλέπουμε στον ύπνο μας ».

«…ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς…» Ματθαίος κεφ. 8, 17-34 ...