ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ

Η μουσική ως φάρμακο: μια συμπληρωματική θεραπευτική προσέγγιση στην σύγχρονη ιατρική

Ορισμοί και ιστορική ανασκόπηση

Η θεραπευτική δράση της μουσικής έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική παράδοση αλλά και σε παραδόσεις άλλων σπουδαίων λαών της ευρύτερης Ανατολής. Πρώτοι οι Πυθαγόρειοι εξέτασαν την σχέση μουσικών ήχων και αριθμών και διαπίστωσαν ότι οι αριθμοί που διέπουν την αρμονία ενός διατε­ταγμένου υλικού κόσμου παίζουν τον ίδιο ρόλο και στην τέχνη της μουσικής. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιοι μαθηματικοί λόγοι που διέπουν τα βασικά (πυθα­γόρεια) μουσικά διαστήματα, τα οποία προέρχονται από την αρμονική διαίρε­ση του μονοχόρδου (1:2-διάστημα ογδόης, 2:3-διάστημα πέμπτης, 3:4-διάστημα τετάρτης), διέπουν και τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος καθώς και άλλων φυσικών κατασκευών, όπως π.χ. ο κοχλίας, τα φύλλα τών δένδρων, τα φτερά της πεταλούδας και πλείστες άλλες φυσικές δομές. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι η σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούσε μουσικούς ήχους για m θεραπεία ασθενών στηριζόμενη στην άποψη ότι η αρμονία της μουσικής μπορεί να αποκαταστήσει την διαταραγμένη ψυχοσωματι­κή ισορροπία του ασθενούς. Η ιδιότητα τής μουσικής να θεραπεύει τονίζεται επίσης από τον Πλάτωνα σε πολλά έργα του {Τίμαιος, Πολιτεία, Νόμοι). Ο Πλάτων θα μπορούσε μάλιστα να χαρακτηρισθεί ο πρώτος επίσημος «συνταγογράφος» μουσικής στην αρχαιότητα, αφού προτείνει ως κατεξοχήν θεραπευτι­κό μουσικό τρόπο τον Δώρειο τρόπο (μια αρχαία μουσική κλίμακα που οι μου­σικολόγοι σήμερα πιστεύουν πως αντιστοιχεί περίπου στον πρώτο ήχο της βυζαντινής μουσικής). Οι μύθοι λοιπόν και οι δοξασίες γύρω από τις θεραπευ­τικές ιδιότητες τής μουσικής εμφανίζονται πριν από χιλιάδες χρόνια και παρου­σιάζουν κοινά στοιχεία σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα οι επιστήμονες δεν είχαν συστηματικά παρατηρήσει και μελετήσει τις επιδράσεις τής μουσικής σε παραμέτρους τής λειτουργίας τού ανθρώπινου σώματος. Παρ' όλα αυτά στις αρχές της δεκαετίας τού 50 στις ΗΠΑ δημιουργείται μια σύνθετη επιστημονική ομάδα (American Music Therapy Association-AMTA) η οποία θα αποτελέσει και τον πρώτο επίσημο πυρήνα κλινικής εφαρμογής και έρευνας της μουσικοθεραπείας. Θα πρέπει εδώ να αναφέρει κανείς ότι η δημιουργία του AMTA Βασίσθηκε σε μια απλή κλινική παρατήρηση- σε νοσοκομεία των ΗΠΑ στα οποία νοσηλεύονταν τραυ­ματίες Βετεράνοι του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η ανάρρωση ασθενών στους θαλάμους όπου υπήρχε ζωντανή μουσική ήταν ταχύτερη σε σχέση με τους θαλάμους χωρίς μουσική [1] Η μουσικοθεραπεία —είτε με τη μορφή της ενερ­γού μουσικοθεραπείας (active music therapy) είτε με την απλούστερη μορφή της ακρόασης μουσικής (receptive music therapy and/or music medicine)— απαιτεί ειδική και μακροχρόνια εκπαίδευση [2] Οι διαφορές της ενεργού μου­σικοθεραπείας (music therapy) και της μουσικής ακρόασης ή μουσικής—φάρ­μακο (music medicine) φαίνονται στον παρακάτω πίνακα-1 (με βάση τις οδη­γίες της American Music Therapy Association AMTA 1999)

Αρχικά στράφηκαν στην μουσικοθεραπεία επιστήμονες από τον μη-ιατρικό χώρο -όπως ψυχολόγοι, μουσικοπαιδαγωγοί, μουσικοί και νοσηλευτές- που διέθεταν απαραιτήτως προχωρημένες γνώσεις μουσικής και είχαν ως κύριο αντικείμενο παιδιά ή ενήλικες με ειδικές ανάγκες.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Χαρακτηριστικά δύο ειδών μουσικοθεραπείας

Music Therapy Music Medicine

Μουσική ναί ναί

Προ-επιλογή μουσικής όχι ναί

Σχέση θεραπευτή-ασθενή ναί όχι

Παρουσία θεραπευτή ναί όχι

Ακρόαση μουσικής ναί ναί

Αυτοσχεδιασμός ναί όχι

Σύνθεση ναί όχι

Ενεργή δραστηριότης ναί όχι

Art therapy * ναί όχι

Music therapy =ενεργός ή βιωματική μουσικοθεραπεία ή μουσική ψυχοθεραπεία που κυρίως απαιτεί την παρουσία ειδικευμένου μουσικοθεραπευτή.

Music Medicine = μουσικοθεραπεία ως ακρόαση μουσικής, δηλαδή μουσική ως φάρμακο.

*Art therapy = στην ενεργό μουσικοθεραπεία πολλές φορές χρησιμοποιούνται κι άλλες θεραπευτικές τεχνικές των δημιουργικών τεχνών.

Όμως την τελευταία δεκαε­τία, με την πρόοδο της απεικονιστικής τεχνολογίας (fMRI, PET scan), έχει γίνει δυνατή η εξονυχιστική μελέτη των επιδράσεων της μουσικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής έχουν κινητοποιήσει αισθητά πολλούς κλινικούς γιατρούς σε διάφορες ειδικότητες, οι οποίοι χρησιμοποιούν την μουσική ως φάρμακο για την αντιμετώπιση του πόνου, του στρες, της κατά­θλιψης αλλά και ως μέσο ενίσχυσης του ανοσοβιολογικού συστήματος σε πολ­λές κατηγορίες ασθενών. Στον πίνακα 2 φαίνονται οι ιατρικές ειδικότητες στις οποίες επίσημα εφαρμόζεται η μουσικοθεραπεία ως συμπληρωματική μορφή θεραπευτικής αγωγής (complementary treatment) και στον πίνακα 3 φαίνονται οι κυριότεροι στόχοι και εφαρμογές τής μουσικοθεραπείας.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2*

Ιατρικές ειδικότητες που εφαρμόζουν την μουσικοθεραπεία

Νεογνολογία Γενική ιατρική Χειρουργική Εντατική Θεραπεία Γυναικολογία Ενδοκρινολογία

Παιδιατρική Πνευμονολογία Ραδιοθεραπεία Αναισθησιολογία Καρδιολογία Οδοντιατρική Προληπτική ιατρική Αποκατάσταση Κλινικές πόνου Μαιευτική Ογκολογία

* Music therapy & medicine, Theoretical and Clinical Applications, ed. Cheryl Dileo, American Music Therapy Association, 1999.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Στόχοι και εφαρμογές μουσικοθεραπείας στην ιατρική

Αντιμετώπιση πόνου Αντιμετώπιση

ψυχοσωματικού stress

Τοκετός

Μονάδες νεογνών & πρόωρων βρεφών

Μετεγχειριτική ανάρρωση

Ανακουφιστική θεραπεία καρκινοπαθών

Μονάδες εντατικής θεραπείας καρδιοπαθών

Αντιμετώπιση καταθλιπτικών ασθενών

Βελτίωση επικοινωνίας ψυχιατρικών ασθενών

Αύξηση αισιόδοξης στάσης και θετικής σκέψης

Ενίσχυση ανοσοβιολογικού συστήματος

ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ

Από την 16η εβδομάδα της κύησης το έμβρυο μπορεί να αντιδρά σε εξωγε­νείς ήχους. Η ακοή είναι η πρώτη αίσθηση που αναπτύσσεται και η τελευταία που εξαφανίζεται στη διάρκεια της ζωής μας. Τα έμβρυα αντιλαμβάνονται με επάρκεια την αναπνοή της μητέρας, τις κινήσεις και τη φωνή της όταν μιλά ή τραγουδάει. Επίσης, οι παλμικοί ήχοι της ροής του αίματος στην ομφαλική αρτηρία μπορούν να γίνονται αντιληπτοί από το έμβρυο κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής και για ηχητικές συχνότητες <500 Ηζ τα επίπεδα έντασης του ήχου κυμαίνονται μεταξύ 70-80 dB. Το έμβρυο ακούει τον ρυθμικό ήχο της καρδιάς της μητέρας περίπου 26 εκατομμύρια φορές. Η αντίληψη του ρυθ­μου αυτού ασκεί ένα είδος προστασίας στον άνθρωπο και συνδέεται με την ασφάλεια που παρέχει το μητρικό περιβάλλον. Αποτελεί δε καθοριστικό παρά­γοντα για τη ζωή και την ανάπτυξη μας [3].

Μια σημαντική διαδικασία εκμάθησης ήχων λαμβάνει χώρα μέσα στη μήτρα και η μεταβίβαση ήχων και ρυθμών από τη μητέρα στο έμβρυο δίνει απαραίτητες πληροφορίες για την ανάπτυξη του εγκεφαλικού ιστού του εμβρύ­ου. Σύμφωνα με τις μελέτες των Righetti et al [4], το νεογνό μπορεί να διακρί­νει ενδομήτριους ήχους της δικής του μητέρας σε σχέση με ήχους άλλης μητέ­ρας και επίσης να αντιδρά στις μεταβολές του καρδιακού παλμού και των κινή­σεων. Μια ανάλυση σε 212 ερευνητικές μελέτες, που αφορούσαν δίδυμα άτομα, έδειξε ότι οι κοινές ακουστικές εμπειρίες της ενδομήτριας ζωής εξη­γούν κατά περίπου 20% την υψηλή συσχέτιση μεταξύ των IQ των διδύμων που μεγαλώνουν ξεχωριστά [5]. Έτσι φαίνεται ότι οι ακουστικές εμπειρίες του εμβρύου αποτελούν το κυριότερο ερέθισμα για την ανάπτυξη του εγκεφαλικού φλοιού. Οι μελέτες του αμερικανού αναισθησιολόγου Fred Schwartz [6,7] στην μονάδα εντατικής παρακολούθησης νεογνών και πρόωρων βρεφών του νοσο­κομείου Piedmont, στην Ατλάντα των ΗΠΑ έδειξαν ότι νανουρίσματα με τη φωνή της μητέρας ή μουσικοί ήχοι που προσομοιάζουν με ήχους του εμβρυϊ­κού περιβάλλοντος (womb sounds) βοηθούν στην ταχύτερη απόκτηση βάρους, την ταχύτερη ανάπτυξη της περιμέτρου της κεφαλής και τη γρηγορότερη έξοδο από τη μονάδα εντατικής θεραπείας πρόωρων νεογνών (NICU) σε σχέση με νεογνά που δεν εκτίθενται σε αυτούς τους ήχους. Στο πλαίσιο της εργασίας του Dr. Schwartz τοποθετούνται ειδικά μικρά ηχεία στις βρεφοκοιτίδες, τα οποία μέσω κεντρικού συστήματος ήχου μεταδίδουν μουσική σε 24-ωρη βάση ειδικά επιλεγμένη για τον σκοπό αυτό. Η επίδραση της συγκεκριμένης μουσικής με ενσωματωμένους ενδομήτριους ήχους εκτιμάται και αντικειμενικά με βάση τις μεταβολές στην καρδιακή συχνότητα, την αρτηριακή πίεση και τον κορεσμό του αρτηριακού αίματος σε 02. Σημαντικές μελέτες έδειξαν ότι οι ήχοι που προαναφέρθηκαν (womb sounds) αλλά και το τραγούδι με τη φωνή της μητέ­ρας (lullabies) μπορεί να μειώνει την καρδιακή συχνότητα, να αυξάνει τον κορεσμό του αρτηριακού αίματος σε 02 και να βοηθά στην ταχύτερη απόκτηση βάρους στα πρόωρα βρέφη [8,9,10].

Φαίνεται ότι η επίδραση της μουσικής, κυρίως μέσω του ρυθμού, αφορά ενστικτώδεις λειτουργίες που σχετίζονται με το οντολογικά αρχέγονο κομμάτι του ανθρώπινου εγκεφάλου. Νευροανατομικές παρατηρήσεις των Snell & Stratton έδειξαν ότι οι κοχλιακοί πυρήνες (cochlear nuclei), σημαντικός σταθ­μός στη διαδρομή του ακουστικού νεύρου στο επίπεδο γέφυρας-στελέχους, γειτονεύουν με σημαντικούς αυτόνομους πυρήνες (dorsal motor nucleus, vagal nucleus, nucleus ambiguous) που αποτελούν κέντρα ρύθμισης αναπνοής και κυκλοφορίας [11]. Ενδεχομένως, λοιπόν, με τον μηχανισμό φαινομένου συν­τονισμού, δηλαδή της παράλληλης διέγερσης γειτονικών νευρώνων, εξηγείται η αύξηση της συχνότητας της αναπνοής και του καρδιακού παλμού κατά την ακρόαση ενός γρήγορου μουσικού τέμπο και αντίθετα την ελάττωση τής καρ­διακής και της αναπνευστικής συχνότητας κατά την ακρόαση ενός αργού τέμπο. Αυτή η πρωταρχική επίδραση της μουσικής, μέσω του ρυθμού (beat) συμβαίνει χωρίς τον έλεγχο τής συνείδησης και αφορά όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα απο φυλή και καταγωγή. Αποτελεί δηλαδή διαχρονικό και διαπολιτισμικό χαρακτηριστικό. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η κατανόηση από τον εγκέ­φαλο της διαδοχής των τόνων και της μουσικής αρχιτεκτονικής απαιτεί τη συμ­μετοχή υψηλής εξειδίκευσης ανώτερων κέντρων στο επίπεδο του φλοιού (cortex), όπου εδώ η λειτουργία αυτή είναι συνειδητή (δηλαδή στο σημείο αυτό χρησιμοποιείται η «ακουστική παιδεία» την οποία ο καθένας έχει αποκτήσει). Μέ βάση την παραπάνω επιστημονική εξήγηση φαίνεται να ευσταθεί απόλυτα ο όρος « νιώσε τον ρυθμό» (feel the beat), γιατί όλοι οι άνθρωποι μπορούν να νιώσουν τον ρυθμό. Αντιθέτως, δεν μοιάζει να υπάρχει ενιαία λογική στον όρο π.χ. νοιώσε τη μελωδία, διότι λόγω διαφορετικής κουλτούρας-παιδείας η αντί­ληψη της μελωδικής/αρμονικής γραμμής διαφέρει από άτομο σε άτομο. Στον πίνακα 4 φαίνονται οι αναλογίες και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυσιολογίας, μουσικής, κλινικής ιατρικής και μαθηματικών με κοινό στοιχείο την ρυθμικότητα.

Αποκαλυπτική έρευνα που έγινε στο τμήμα Cognitive Neuroscience του πανεπιστημίου McGill στο Μόντρεαλ του Καναδά, με την βοήθεια του Positron Emission Tomography (PET SCAN) έδειξε ότι γλωσσικά και μουσικά ερεθί­σματα μπορεί να ακολουθούν διαφορετικές οδούς νευρωνικής αγωγής στον ανθρώπινο εγκέφαλο, έτσι ώστε μετά από σοβαρά αγγειακά εγκεφαλικά επει­σόδια πολλοί ασθενείς διατηρούν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται μουσικά κομμάτια και να τραγουδούν ενώ έχουν χάσει την ικανότητα του λόγου ( αφα­σία αλλά όχι αμουσία ). Ακόμη, με τη βοήθεια του PET SCAN και της λειτουρ­γικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) έχουν αποκρυπτογραφηθεί εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με το αίσθημα ευχάριστο-δυσάρεστο κατά την ακρόα­ση μουσικής και οι σχέσεις τους με την ακρόαση σύμφωνων-διάφωνων μουσι­κών διαστημάτων [12,13].

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

Basis of Music Physiology and Music Medicine

Physiology Music

Clinical Medicine Anxioalgolytic music

Biorhythms-chronobiology Rhythm stimulus

Biological time structure Musical time structure

Rhythmicity-variability variability

Non-linear dynamics non-linear process

Music physiology

Music medicine

Ο πίνακας 4 προέρχεται απο την εργασία του R.Spintge, Music Medicine: Applications, Standards and Definitions, 7th International Symposium of Music in Medicine (1998), Australia

ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΙ ΑΣΘΕΝΗΣ

Σημαντικές μελέτες έχουν δείξει την ευεργετική επίδραση της μουσικής ακρόασης (music medicine) σε επίπεδο στεφανιαίας μονάδας ή μετά από επέμβαση επαναιμάτωσης. Κατάλληλα επιλεγμένη μουσική, μέσω της χαλάρω­σης που προκαλεί, μπορεί να μειώνει τον αναπνευστικό ρυθμό, την καρδιακή συχνότητα και την αρτηριακή πίεση [14-17]. Έχει αποδειχθεί ότι η μείωση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης σχετίζεται με ελάττωση των επιπέδων νευρο-ορμονών που σχετίζονται με το στρες όπως η νορ-επινεφρίνη, κορτιζόλη και ACTH, αλλά φαίνεται ότι η χαλάρωση μέσω μουσικής μπορεί να επιδρά ακόμη και στα επίπεδα στο αίμα της αυξητικής ορμόνης (GH) και της 6-ενδορφίνης [18,19]. Στις παραπάνω μελέτες οι ασθενείς εκτέθηκαν σε μουσι­κή ακρόαση μέσω φορητών συστημάτων ήχου, τα οποία είχαν συνδεθεί με ακουστικά. Η ακρόαση μουσικής σε επίπεδο στεφανιαίας μονάδας ελαττώνει σημαντικά τον βαθμό του άγχους/στρες, όπως μετριέται υποκειμενικά μέσω απαντήσεων τών ασθενών σε ψυχομετρικά ερωτηματολόγια (state anxiety scores) [17].

Στην Α' Καρδιολογική Κλινική του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου (ΩΚΚ) έχει αρχίσει την τελευταία πενταετία συστηματική μελέτη τών επιδράσε­ων τής μουσικής ακρόασης σε διαφορετικές ομάδες ασθενών, συμπεριλαμβα­νομένων και αυτών που νοσηλεύονται στη στεφανιαία μονάδα εντατικής θερα­πείας (ΜΕΘ) και την καρδιοχειρουργική ΜΕΘ. Οι ασθενείς εκτίθενται σε ακρό­αση κατάλληλα επιλεγμένης μουσικής (relaxation & soothing music) μέσω κεντρικής εγκατάστασης συστήματος ήχου, που αναμεταδίδει την μουσική σε κάθε κλίνη τής ΜΕΘ με ακουστικά. Οι ασθενείς συμπληρώνουν πριν και μετά την ακρόαση μουσικής ένα έντυπο, το οποίο περιλαμβάνει ψυχομετρικό ερωτη­ματολόγιο, βαθμολόγηση του στρες σε κλίμακες οπτικής αναλογίας (VAS) και επίσης υποβάλλονται σε αναίμακτες αιμοδυναμικές μετρήσεις. Η πλειοψηφία τών ασθενών συμφωνεί ότι η μουσική σε χώρους όπως η στεφανιαία και καρ­διοχειρουργική ΜΕΘ, το αιμοδυναμικό και ηλεκτροφυσιολογικό εργαστήριο μειώνει σημαντικά την αίσθηση του στρες κατά την διάρκεια τής νοσηλείας ή παρεμβάσεων [20]. Επίσης, στο ΩΚΚ μελετήθηκε η επίδραση τής ακρόασης μουσικής πριν και κατά την διάρκεια τής δοκιμασίας κόπωσης σε κυλιόμενο τάπητα και βρέθηκε ότι η έκθεση ασθενών σε χαλαρωτική μουσική μπορεί να μειώνει την καρδιακή συχνότητα έναρξης τής δοκιμασίας, να βελτιώνει την ανοχή στην άσκηση και να οδηγεί σε ταχύτερους ρυθμούς πτώσης τής καρδια­κής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης κατά τη φάση ανάνηψης. Επίσης, η ακρόαση μουσικής κατά την άσκηση φαίνεται ότι μειώνει σημαντικά το αίσθημα τού στρες, με βάση τις πληροφορίες που προέρχονται από την ανάλυση κλίμα­κας οπτικής αναλογίας (visual analogue scales) [21] (βλ. Dritsas et al σχήματα 1-4). Οι Szmedra et al [22] και Copeland et al [23] επίσης έδειξαν ότι η ακρόαση ήπιας (soft) μουσικής κατά την άσκηση βελτιώνει υποκειμενικά αλλά και αντικειμενικά την ανοχή στην άσκηση, όπως αυτό εκφράζεται μέσω της καθυ­στερημένης εμφάνισης της αιχμής (peak) του γαλακτικού οξέος και της νορ-επινεφρίνης στο πλάσμα σε άτομα που ασκούνται με μουσική σε σχέση με ομάδα ελέγχου.-

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η συστηματική εφαρμογή τής μουσικής ως φάρμακο (music medicine) θα μπορούσε να αποτελέσει συμπληρωματική μορφή αγωγής κατά την νοσηλεία στεφανιαίων ασθενών, καθώς η μουσική με πολύ χαμηλό κόστος, αναίμακτα και χωρίς παρενέργειες επιτυγχάνει να μειώ­σει την καρδιακή συχνότητα και την αρτηριακή πίεση, δηλαδή πετυχαίνει έναν επιθυμητό στόχο τον οποίο συνήθως επιτυγχάνει η κλασική καρδιολογία με τη χορήγηση φαρμάκων (π.χ. βαδρ-ενεργικών αναστολέων). Βεβαίως, για την εξαγωγή περισσότερο αξιόπιστων συμπερασμάτων θα απαιτηθούν μεγάλες κλι­νικές μελέτες κατά τις οποίες πρέπει να συγκριθεί η ακρόαση μουσικής με την χορήγηση φαρμάκων, με στόχο την μέτρηση όχι μόνον τών αιμοδυναμικών δει­κτών αλλά και των κλινικών συμβαμάτων (end-points) στις δύο ομάδες. Επίσης η μουσικοθεραπεία (music therapy & music medicine) θα μπορούσε να εντα­χθεί ουσιαστικά στα προγράμματα αποκατάστασης καρδιοπαθών, με Βάση την αξία της να βελτιώνει την ανοχή στην άσκηση αφενός και αφετέρου την δυνατό­τητα να ελαττώνει την αίσθηση τού στρες.

Συμπερασματικά, τα πορίσματα εμπεριστατωμένης και πρόσφατης έρευνας μας δείχνουν ότι μπορούμε να χρησιμοποιούμε την μουσική ως συμπληρωματι­κό θεραπευτικό μέσο (complementary treatment) παράλληλα με την κλασική ιατρική. Με την μουσική μπορούμε να προστατεύσουμε την ψυχοσωματική μας υγεία και να διατηρήσουμε εύρυθμη εγκεφαλική λειτουργία, όπως με την υγι­εινή διατροφή και την σωματική άσκηση ελαττώνουμε την πιθανότητα καρδιαγ­γειακών επεισοδίων.

Το αρχαίο ιδεώδες που απαιτούσε τη συμμετοχή της μου­σικής στον κορμό τής παιδείας δικαιώνεται στον 21ο αιώνα με βάση τα ευρή­ματα τής γνωστικής νευροψυχολογίας και της απεικονιστικής τεχνολογίας. Έτσι, ο Πλάτων αποδεικνύεται προφήτης αφού στον Τίμαιο, το επιστημονικό­τερο ίσως έργο του [24], καθορίζει με ακριβή τρόπο το νόημα τής μουσικής : « Η αρμονία τής μουσικής μάς δόθηκε από τούς θεούς με στόχο όχι την αλόγι­στη ηδονή, αλλά με σκοπό να επιβάλουμε τάξη στις ταραγμένες κινήσεις τής ψυχής μας και να τις κάνουμε να μοιάζουν στο θείο πρότυπο».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Dileo-Maranto C, "A classification model for music and medicine", In Dileo-Maranto C, Applications of Music in Medicine, Washington DC, 1991, AMTA.

2. Dileo C, Music therapy & Medicine: theoretical and clinical applications, eds. American Music Therapy Association (1999).

3. Hepper P.G. et al., "Development of fetal hearing", Archives of Disease in Childhood 71(1994), F81-87.

4. Righetti P.L., "The emotional experience of the fetus: a preliminary report", Pre-and Perinatal Psychology Journal 11(1996), 55-65.

5. Devlin B., Daniels M., Roeder K., "The heritability of IQ", Nature 388(1997), 468-471.

6. Schwartz F.J., "Perinatal stress reduction, music and medical cost savings", Journal of Prenatal and Perinatal Psychology and Health 12(1997), 19-29.

7. Schwartz F.J., Ritchie R., "Music listening in neonatal intensive care units", In Music therapy and medicine, theoretical and clinical applications, Eds. Dileo C, American Music Therapy Association, 1999, pp 13-23.

8. Caine J., "The effects of music on the selected stress behaviors, weight, caloric and formula intake and length of hospital stay of premature and low birth weight neonates in a newborn intensive care unit", Journal of Music Therapy 28(1991), 88­100.

9. Coleman J.M., Pratt R.R., Stoddar R.A., et al., "The effect of female and male singing and speaking voices on selected physiologic and behavioral measures of premature infants in the intensive care unit", International Journal of Arts in Medicine 5(8)(1997), 4-11.

10. Standley J.M., "The effects of music and multimodal stimulation on physiologic and developmental responses of premature infants in neonatal intensive care", Pro­ceedings of Vth International Society of Music in Medicine symposium, San Antonio, Texas, 1996.

11. Scarteli J.P., "A rationale for subcortical involvement in human response to music", In Applications of Music in Medicine, Ed., Cheryl Dileo-Maranto, 1991, AMTA, USA.

12. Peretz I., "Dissociations between music and language function after cerebral resection: A new case of amusia without aphasia", Can J Exp Psychol 51(1997), 354­68.

13. Blood A. et al., "Emotional responses to pleasant and unpleasant music cor­relate with activity in paralimbic brain regions. A PET scan study", Nature Neuroscience 2(1999), 382-387.

14. Barnanson S., Nieveen J., "The effects of music interventions on anxiety in the patient after coronary artery by-pass grafting", Head Lung 24(1995), 124-132.

15. Byers J.F., "Effect of music intervention on noise annoyance, heart rate and blood pressure in cardiac surgery patients", Am J Crit Care 6(1997), 183-191.

16. Elliot D., "The effect of music and muscle relaxation on patient anxiety in coronary care unit", Heart Lung 23(1994), 27-35.

17. Hammel W.J., "The effects of music intervention on anxiety in the patient waiting for cardiac catheterization", Intensive and Critical Care Nursing 17(2001), 279-285.

18. McKinney, Antoni M.H., Kumar M. et al., "Effects of guided imagery and music therapy on mood and cortizol in healthy adults", Health Psychol 16(1997), 390-400.

19. McKinney C, Tims F.C., Kumar A.M. et al., "The effect of selected classical music and spontaneous imagery on plasma b-endorphin", J Behav Med 20(1997), 85-99.

20. Dritsas Α., Effects of music on hemodynamic and neuroendocrine parameters in cardiac patients, Proceedings of the Onassis Cardiac Surgery Center, 2nd International Meeting, Athens, December, 2000.

21. Dritsas Α., Kalogirou Α., Cokkinos D.V., The effects of music on exercise performance in cardiac patients: A clinical implication of brain-heart interaction, Proceedings of the Spring Annual Meeting, Working Group of Exercise Physiology and Cardiac Rehabilitation, Bergen, Norway, 3-5 May, 2001.

22. Szmedra L., Bacharach D.W., "Effect of music on perceived exertion, plasma lactate, norepinephrine and cardiovascular hemodynamics during treadmill running", Int J Sports Med 19(1998), 32-7.

23. Copeland B.L., Franks B.D., "Effects of types and intensities of background music on treadmill endurance", J Sport Med Phys Fitness 31 (1991), 100-3.

24. Πλάτων, Τίμαιος, Εκδόσεις Πόλις, 1997, Σχόλια-μτφρ. Βασίλης Κάλφας.

25. ![endif]--![endif]--